Mâm cỗ

Mâm cỗ ở đồng bằng Bắc bộ xưa.

“Cỗ” là bữa ăn có tính chất long trọng tổ chức trong gia đình như cỗ cưới, cỗ nhà đám, giỗ chạp, khao vọng, ăn “góp” ... Mâm cỗ “phổ biến” là một tầng nhưng có loại đến hai, ba thậm chí bốn tầng. Mâm một tầng, về nguyên tắc, gồm năm bát năm đĩa. Năm bát (tô): bóng, miến, măng, mọc, chim hoặc gà tần, và năm đĩa: giò, chả, thịt gà hoặc vịt luộc, nộm xào. Có thể thêm/đổi bằng món nem, quay, rán, nướng, nhất là khi bày cỗ nhiều tầng. Xôi để phía ngoài mâm. “Thông lệ” cỗ cưới là xôi gấc, cỗ nhà đám là xôi trắng, … Bát nước mắm có tiêu hoặc chanh, ớt, cà cuống đặt giữa mâm. Về “tổ chức”, sau khi nhà chủ có “nhời”, khách khứa “bảo nhau” vào cho “đủ cỗ”. Mỗi mâm thường sáu người, cố gắng để ít nhất có hai người thân nhau. Người ta tế nhị mời người “ăn ý” với nhau và bằng vai phải lứa vào với nhau một cỗ. Đàn ông vào cỗ với đàn ông, đàn bà vào cỗ với đàn bà. Trẻ con thì dúi cho nắm xôi rồi “xua” ra ngõ, lanh quanh mâm cỗ là ăn roi. Khách danh dự ngồi mâm giữa ở gian giữa. Khách vai dưới ngồi xung quanh, trên giường, dưới đất, có mâm dọn hẳn ra đầu hè. Mỗi mâm có một người trong gia đình ngồi cạnh, chủ yếu để tiếp khách và lấy thêm rượu, nước chấm, nước “suýt”, rau thơm, gia vị (thường không lấy thêm món). Người nhà có thể ngồi cho có mặt ở mâm này rồi sang mâm khác. Khi ăn, khách chuyện trò rôm rả, vui vẻ thực sự. Có thể mâm này nói chuyện với sang mâm khác. Ăn cỗ xong, khách ăn một chút xôi-chè rồi sang bàn bên uống chè, hút thuốc, ăn giầu. Lúc ra về, chủ và khách chắp tay trước ngực, nói với nhau vài câu “quý hóa”. Khách thân ở lại lâu hơn, khi về có “phần” mang về mà thường là nắm xôi với miếng thịt.

Cỗ của người dân đồng bằng Bắc bộ không chỉ là tiệc tùng mà là một dạng văn hóa. Khách được mời tới không phải chỉ để thưởng thức vật lạ mà chủ yếu là thưởng thức cái khéo tay của đầu bếp. Có “nhẽ” nó giống như nghe thi hát, người ta nghe từng người hát để mà thưởng thức chất giọng của mỗi người vậy.

Ảnh hoàn toàn không liên quan tới bài viết: nước lụt ở Venice (đăng trên VnExpress) - để mà "thông cảm" với Hà lội.