Thành nhà Hồ, 23/7/2006

Bên UT thấy nhớ loạn xạ, nào cây, nào người; dân tộc có mà dân "tục" cũng có. Bon chen chắc không nổi, thì ta giở võ cùn "củ đậu bay". Là nói chuyện về Đá.
Nói tới đá thì ở ta chắc không công trình nào vượt được Thành nhà Hồ về quy mô, độ tinh xảo và thời gian xây dựng. Các thông tin về nó có thể xem tại Việt Wiki hoặc tại cổng thông tin của tỉnh Thanh Hóa. Chỉ là những thông tin tóm tắt, chưa đủ "kích cầu". Cái phần chưa đủ ấy tôi sẽ bổ sung dưới đây, hi vọng thu hút được sự chú ý của mọi người. Thực sự là một nơi nên đến, dù chỉ để tự mình kết luận "chả có gì hay".
Không phải lần đầu tiên tôi tới với Thành nhà Hồ. Lần trước quãng 2002(?) khi chưa có đường HCM, đi Thành nhà Hồ phải xuống tới TP Thanh Hóa rồi vòng lên Vĩnh Lộc bằng con đường gian khổ. Chiếc xe 16 chỗ cũ kĩ chạy trên đường đất, bụi lùa theo lối hở cửa sau mù mịt trong khoang. Những cây gạo này dịp đầu năm khi đó chỉ có cành trụi đã được chúng tôi chụp bằng máy phim. Chuyến này tháng 7, lá nhiều, hoa đã rụng cả, không đặc sắc lắm.
Cổng thành phía Nam nhìn từ trong ra, có thể nhận biết vì tường thành dốc nghiêng, bằng đất. Phía ngoài mới bằng đá, dốc đứng để khó trèo lên. Trong các cổng thành thì có lẽ cổng phía Nam là lớn nhất nên ảnh của nó hay được trưng ra. Nhưng thường là ảnh chụp từ ngoài vào để thấy cả tường thành. Ở đây sẽ có ảnh tường thành một cách chi tiết, không cần chơi trò "2 trong 1" như vậy.
Đây là cửa Tây, nhìn sang phía cửa Đông. Chuyến đi gồm tôi và 3 bạn xấu (bị mang danh vậy), gồm LAD k1, Thuận bẹt (bạn LêNgọcHân) và VT. Lúc này xe tài không được phép chạy qua Thành như lần trước đến đây. Người ta đã chuyển đường giao thông ra bên ngoài. Thực ra trong Thành chả còn gì ngoài đôi rồng đá bậc thềm mà chắc là vì nặng quá nên mới còn. Đôi rồng đá ấy bây giờ là quý lắm, chắc ai cũng biết vậy, nhưng không biết có kế hoạch giữ gìn gì hơn không. Hồi đó VT mới biết lái xe, tôi giao nhiệm vụ cho cậu chở Thuận bẹt chạy xuyên từ cửa Nam lên cửa Bắc chờ. Tôi và LAD sẽ đi trên mặt thành vòng sang đó.
Những tảng đá làm thành chỉ được gọt ở những mặt giáp nhau, nhiều tảng mặt trên (vòm cửa Tây) vẫn thô nguyên. Nắng giữa trưa tháng 7 thế nào mọi người biết rồi. Đi trên mặt Thành để cảm nhận hơn về Thành, nhưng mà nắng quá. Hai bên là ruộng lúa, nắng, gió, thích thì thích thật nhưng đến cửa Bắc là phải xuống thôi, sắp có hoa trong mắt.
Ở góc Tây Bắc của Thành chúng tôi thấy có một điểm dấu bằng miếng kim loại chôn trong xi măng "Cộng tác nghiên cứu Khảo cổ học Nhật Việt 2004 Số 2" (Japan-Vietnam Partnership Archaeological Research 2004 No.2). Không biết cái điểm dấu số 1 nằm ở đâu. Góc Tây Nam chúng tôi đi qua, không có cái gì đập vào mắt để mà phải thấy như cái này.
Tường thành điển hình, đây là phía Bắc nhánh Tây. Cấu trúc ngoài đá dựng, trong đất thoải như bờ đê.
Duy nhất một chỗ bị vỡ vì bom Mỹ thời chiến tranh phá hoại.

Bên ngoài nhìn vào tường Bắc nhánh Tây.
Cửa Bắc nhìn từ phía ngoài vào.

Một góc cổng Bắc và tường nhánh Tây. Những hòn đá to, nặng mà xếp được như vậy, thật đáng khâm phục.
Phía Đông cũng có tường thành còn giữ gìn tốt. Cổng phía Đông và Tây là hai "phụ". Bởi hướng đế vương là Bắc nhìn xuống Nam. Trên nóc cửa Bắc, khác với các cừa khác, đá được làm nhẵn như mặt sân. Trên đó có những hàng lỗ to để cắm lọng khi có cán bộ cao cấp lên mặt Thành.
Cửa Đông phía ngoài. Chúng tôi đến cửa Đông vì chưa đến lần nào. Đặc biệt lần này đến còn vì ở đấy có đền thờ (người ta kể) một người phụ nữ tìm chồng tham gia xây dựng Thành, gọi là đền thờ bà Bình Khương(?).
Đến xây lưng về thành.
Người ta nói chỗ đá lõm trong đền là nơi bà Bình Khương dập đầu khấn cho sự bình yên của chồng. Nói thực là đoạn này có thể nhầm theo chuyện cổ tích hay truyền thuyết nào đó. Bình thường đến đâu có sự tích bằng văn tôi phải chụp ảnh lại để "nhớ". Đền này không có, đành chịu.
Đường đến thành nhà Hồ bây giờ rất dễ. Đi theo đường HCM đến trước cầu Cẩm Thủy thì rẽ trái đi Vĩnh Lộc, đường tốt, chả mấy mà đến. Dưới đây là hình cái Thành từ trên vệ tinh nhìn thấy (không phải bằng mắt thường).

Xem Bản đồ cỡ lớn hơn
Nếu đi đường HCM qua cầu Cẩm Thủy rẽ phải sẽ đến Cẩm Lương, có suối cá thần. Bây giờ ở đấy cũng là một điểm du lịch. Người ta mới làm một cầu treo qua sông Mã để xe con có thể đi. Ngày trước chúng tôi phải để xe bên sông, lộn sang bên kia bằng đò, xe ôm một đoạn mới đến.
Còn hai công trình ĐÁ nữa mà tôi thấy đáng, là chùa Dạm (thờ Tấm/Cám ở hậu đền) và nhà thờ Phát Diệm. Có biết đáng gì không? Đáng dùng làm "củ đậu". Hãy đợi đấy. (Nói vậy chứ mấy củ ấy nhỏ, chắc có xài cũng không ăn thua?).