Thứ Tư, tháng 12 03, 2008

Mâm cỗ

Mâm cỗ ở đồng bằng Bắc bộ xưa.

“Cỗ” là bữa ăn có tính chất long trọng tổ chức trong gia đình như cỗ cưới, cỗ nhà đám, giỗ chạp, khao vọng, ăn “góp” ... Mâm cỗ “phổ biến” là một tầng nhưng có loại đến hai, ba thậm chí bốn tầng. Mâm một tầng, về nguyên tắc, gồm năm bát năm đĩa. Năm bát (tô): bóng, miến, măng, mọc, chim hoặc gà tần, và năm đĩa: giò, chả, thịt gà hoặc vịt luộc, nộm xào. Có thể thêm/đổi bằng món nem, quay, rán, nướng, nhất là khi bày cỗ nhiều tầng. Xôi để phía ngoài mâm. “Thông lệ” cỗ cưới là xôi gấc, cỗ nhà đám là xôi trắng, … Bát nước mắm có tiêu hoặc chanh, ớt, cà cuống đặt giữa mâm. Về “tổ chức”, sau khi nhà chủ có “nhời”, khách khứa “bảo nhau” vào cho “đủ cỗ”. Mỗi mâm thường sáu người, cố gắng để ít nhất có hai người thân nhau. Người ta tế nhị mời người “ăn ý” với nhau và bằng vai phải lứa vào với nhau một cỗ. Đàn ông vào cỗ với đàn ông, đàn bà vào cỗ với đàn bà. Trẻ con thì dúi cho nắm xôi rồi “xua” ra ngõ, lanh quanh mâm cỗ là ăn roi. Khách danh dự ngồi mâm giữa ở gian giữa. Khách vai dưới ngồi xung quanh, trên giường, dưới đất, có mâm dọn hẳn ra đầu hè. Mỗi mâm có một người trong gia đình ngồi cạnh, chủ yếu để tiếp khách và lấy thêm rượu, nước chấm, nước “suýt”, rau thơm, gia vị (thường không lấy thêm món). Người nhà có thể ngồi cho có mặt ở mâm này rồi sang mâm khác. Khi ăn, khách chuyện trò rôm rả, vui vẻ thực sự. Có thể mâm này nói chuyện với sang mâm khác. Ăn cỗ xong, khách ăn một chút xôi-chè rồi sang bàn bên uống chè, hút thuốc, ăn giầu. Lúc ra về, chủ và khách chắp tay trước ngực, nói với nhau vài câu “quý hóa”. Khách thân ở lại lâu hơn, khi về có “phần” mang về mà thường là nắm xôi với miếng thịt.

Cỗ của người dân đồng bằng Bắc bộ không chỉ là tiệc tùng mà là một dạng văn hóa. Khách được mời tới không phải chỉ để thưởng thức vật lạ mà chủ yếu là thưởng thức cái khéo tay của đầu bếp. Có “nhẽ” nó giống như nghe thi hát, người ta nghe từng người hát để mà thưởng thức chất giọng của mỗi người vậy.

Ảnh hoàn toàn không liên quan tới bài viết: nước lụt ở Venice (đăng trên VnExpress) - để mà "thông cảm" với Hà lội.


19 nhận xét:

Nặc danh nói...

HCQ: "Ăn cỗ xong, khách ăn một chút xôi-chè rồi sang bàn bên uống chè, hút thuốc, ăn giầu."
Người Bắc không ăn "giầu" mà ĂN TRẦU.
GM.

TK8 nói...

Sao lại "không liên quan tới bài viết" ? - ĂN CỖ ĐI TRƯỚC, LỘI NƯỚC ĐI SAU, hay là ĂN 1 BỮA GIỖ LỘI 3 QUÃNG ĐỒNG.

HCQ thâm thúy nhể, post tầm bậy tầm bạ, trúng tùm lum tà la, hêhê !

Hòa Bình nói...

Hồi chiến tranh miền Nam còn nhiều lính Mỹ, bọn nó cũng giở trò dân vận, cho lính vào ở cùng dân ta, ăn cùng dân ta. Nhằm đám cỗ, thấy những người ăn xong rồi thì ra chỗ khác ngồi xỉa răng, uống nước. Người đến sau vào ăn sau. Mà dân mình thì có thói quen xỉa răng xong vẫn ngậm cái tăm trong miệng. Thế là nó nhận xét: người Việt Nam hay thật, họ dùng 1 cái que nhỏ để đánh dấu cái mồm ăn rồi với cái mồm chưa ăn(!)

EGK9 nói...

Chà, "mèo" sưu tầm được ở đâu thông tin hay thế.

HữuThành.Nguyễn nói...

Hôm kia thứ Hai, nhận được email của Trần Hà. Thực ra vì hắn gọi điện nhắc "tôi gửi thư điện tử ông nhận chưa?". Màn hình trước mặt, nào có thấy. Nhìn kĩ lại, hoá ra ông bạn này đang tập dùng mạng, lần đầu có thư từ Trần Hà cái Gmail nó cho ngay vào mục ... thư rác.

Tiêu đề thư: MOI AN CO (mời ăn cỗ)

Nội dung: toi la TRAN HA vien 105 son tay. chieu mai 2.12, vao luc 17h ong len Son Tay an thit Ba ba, Sung Hai bat dc con Ba ba 15kg tai cang.
nguoi viet:
Tran Ha.


Dự bữa cỗ này thì đúng là "chạy ba quãng đồng", mỗi quãng 16km, cả đi lẫn về trong đêm 100km, có sung sướng gì đâu.
Bạn quý mới mời, nhưng "ba ba ta vốn không ham. Lại hao công sức biết làm sao đây?" Cám ơn, vì bất tiện nên để khi khác xơi cơm rau cũng được mà.
Mấy chị đặc biệt được SH mời đích danh qua cuộc gọi cuả Trần Hà thì đều "chê" động vật hoang dã (thực ra tôi cũng vậy). Chả tiếc.
Dông dài chuyện "cỗ" mới nhất của tôi, hầu chuyện các anh.

Nặc danh nói...

Mới đi Ninh Thuận về, đọc tin này mà thương cho TH. Hắn mời nhầm đối tượng thành ra "đàn gẩy tai trâu".
"Mấy chị đặc biệt được SH mời đích danh qua cuộc gọi cuả Trần Hà thì đều "chê" động vật hoang dã (thực ra tôi cũng vậy). Chả tiếc". Bọn tôi trong này thì tiếc lắm. Chẳng lẽ lại xui TH với SH ôm baba đáp tàu bay vào SG !?
TM

HữuThành.Nguyễn nói...

Năm SG khôn nhỉ, mời người ta bay "trăm cánh đồng" mang cỗ vào cho mình!

HữuThành.Nguyễn nói...

Năm SG khôn nhỉ, mời người ta bay "trăm cánh đồng" mang cỗ vào cho mình!
TTXVH: hỏi chuyện Đ.Cường sao trong ấy lâu thế, cậu nói "chuyện dài nhiều tập" từ từ gặp lại anh em sẽ kể. Đã hẹn nhau sẽ đi dự cưới con gái Chấn Định để gặp thêm anh em.
Đ.Cường còn khoẻ lắm, cậu chạy từ Đak Lak ra HN bằng xe máy, ghé thăm cả nhà tướng Giáp ở Lệ Thuỷ QB.
Đ.Cường còn ở ngoài này tới Tết nên sẽ có dịp gặp anh em. Chuyến tặng máy vi tính theo cổng mạng Viettel (đang chuẩn bị thực hiện) sẽ thăm nhà cậu trên Thái Nguyên, nếu tiện.

Nặc danh nói...

Hôm nọ đọc tin thấy ở Sơn tây bắt được con rùa( hay baba gì đó),nói là có họ với cụ rùa Hoàn Kiếm,hình như là to hơn con của TrH,họ thả lại về nguyên quán của nó.Bọn chúng mà biết tin này chắc bể mánh.
DS

OngNgai nói...

@anhDS: Có khi TQ sợ vạ lây bác ạ . Ba Ba to thế , mới nghĩ đến đã ... Nghe nói còn có món "gỏi" Ba Ba.

Nặc danh nói...

Ơ cái tay tk8 này hay nhỉ, nó biết "tỏng" cái mẹo của mình. Thank.
HCQuang

Nặc danh nói...

Chào GM.
Ừ, có nhẽ vậy. Hồi xưa tôi đi "thực tế" (về nông thôn) thấy các bà răng đen cứ gọi là "ăn giầu" thì gọi theo thôi, chứ ăn giầu với ăn trầu thì hơi quá tầm sưu tầm (về ngôn ngữ) của tôi.
À, thêm một chút: theo "chính sử" thì tục "nhuộm răng" đen của người Việt thời cụ Hùng có tên gọi là tục "ruộm răng", với lí do là nhuộm (nói chung) khác với công nghệ nhuộm đen răng. Bác GM thấy ý kiến đó thế nào?
HCQuang

Nặc danh nói...

- @ KV: Có món "gỏi baba" nhưng mà là "baba" to nó ăn gỏi...các pác đấy!
12ly7

TK8 nói...

a DS,
Các nhà sử học Trỗi kết luận: Hồ Gươm kcó con rùa nào ngậm Kiếm báu hết. Chẳng wa cụ Lê Lợi tà lưa, dân ta mê tín chạy theo rần rần, đánh giặc xong đòi xem kiếm, LL nói "trả rùi!", cụ Nguyễn Trãi biết việc nhưng mần thinh, vì chính NTrãi cũng tham gia vụ rải truyền đơn rùi nói là Mệnh Trời (viết mỡ vào lá cây cho kiến gặm thủng, thả xuống suối)

Vậy thì tên HOÀN KIẾM không còn thích hợp nữa, đề nghị a DS nghiên cứu đổi lại tên hồ

Nặc danh nói...

@KV chiên da ăn gỏi baba là các "xẻo trảng"
DS

Nặc danh nói...

Bài của bác Chí làm em nhớ hồi bé theo bà về quê ăn cỗ cưới. Ngồi mâm các bà trên giường, quý thằng cháu ở xa về các bà cứ gắp thịt thủ luộc tiếp thằng cháu. Được mấy miếng đầu còn ngon sau ngán quá không thể giải quyết nổi, thế là em len lén gắp nhét xuống khe giường, lũ chó được bữa no, chúng giành ăn cắn nhau loạn xạ dưới gậm giường làm ầm ỹ cả tiệc cưới.
Sao cũng nước ngập mà sạch sẽ và thanh bình vậy nhỉ?

Nặc danh nói...

Chào GM.
Thành thật mà nói, ông là cuốn Bách khoa toàn thư, cái gì cũng biết. Hồi xưa bác nói chuyện về súng ống (cơ khí) tôi xác định rằng ông là ks.cơ khí. Rồi đụng chuyện Văn Sử, thấy nghi nghi, hay ông này là dân KH Xã hội. Tới khi nói về tàu bè, lại hoảng, hay bố này là hậu duệ của Côlông.
Sau hỏi KQuốc tôi mới biết "thân thế và sự nghiệp của người".
Nghẫm lại mới thấy mình ở Saigon hơi bị thiệt thòi: mất ô.HThành - cái lão chuyên rủ rê bạn đi nhởn tứ xứ; mất ô.GM để được (hoặc bị) trực tiếp tiếp nhận các thứ.
HCQuang

Nặc danh nói...

Anh GM là chiên da ngôn ngữ nói là đúng,đúng như từ điển khỏi bàn cãi.Nhưng khổ cái dân Việt thì nhều vùng miền, ngay cả vùng Bắc bộ thì việc phát âm chữ TR có chỗ được , có chỗ nỏ được,hoặc sẽ là CH hoặc sẽ là GI,là T tùy trường hợp.Có thể vùng Quảng ninh quế bác, hoạc Thái bình phát âm TR là chuẩn, còn dân Kinh Bắc...kể cả Thủ đô(đọc TR không giống bất cứ đâu,có lẽ là hay nhất) nữa đoc chuẩn TR hơi khó. Còn cánh Trung bộ phát âm TR là ok rồi.Bởi vậy quê vợ tôi Dân Bắc linh các cụ vưỡn nói ăn giầu.Nói như thế này không biết có đúng không: từ ĂN GIẦU có lẽ là từ Việt cổ,các cụ và ngay các nhà văn tiền bối cũng viết như vậy.
Còn biến âm R thành D thì cũng hơi bị nhều nhỉ bác? Vừa dồi xem mấy cái gem sô gì đó chúng cũng đố chuyện này vui đáo đễ,mà đáp án của ban tổ chức chắc gì đã đúng.
DS

Nặc danh nói...

DS noi sai roi : dan mien Bac noi TR thanh D la pho bien , không những vậy, chữ D còn dọc thành chữ R : độ Dài nóin thành độ Rài .Còn dan mien Tay thi lai noi D thanh G : "Con cá Gô quậy Gộôc Gộôc trong cái Gổ " ( Con cá Rô quậy Rột Rột trong cái Rổ )
TT.