LẠI NÓI VỀ TÍNH CÁCH

Dương Minh

Gần đây trên BanTroi có một số bài trao đổi về “tính cách” nói chung và “tính cách đàn ông” nói riêng. Nói về “tính cách” là bàn về một cái “thước đo” quá lớn rồi, đương nhiên có nhiều chính kiến khác nhau. Đã có lần tôi nói “từ những năm 80 của thế kỷ trước tôi cứ lờ mờ về một bài học: trong thực tiễn ở xứ mình, mọi đơn vị “thước đo” không có cái chung nào cả mà do con người cụ thể quyết định!”. Xin lấy chuyện của tiểu đội tôi làm thí dụ.
Tiểu đội của tôi bây giờ - gọi là Tiểu đội cho oai chứ thực ra nó chỉ là cái tổ tam tam, gồm 3 người: A trưởng, thằng con và cái thằng tôi (cô con gái lớn đã ra ở riêng). Ngòai ra còn có cố vấn cho A trưởng là mẹ tôi. Với tuổi đời gần tám muơi, trực tiếp tham gia kháng chiến từ lúc 15 tuổi, bà làm cố vấn là đương nhiên. Như vậy Tiểu đội tôi chỉ có hai thằng lính là con trai tôi và tôi. Cùng là lính nên chúng tôi đều được kèm cặp, bảo ban nhiều chuyện, trong đó có rèn luyện tính cách. Mỗi người lính được A trưởng và cố vấn đòi hỏi ở mức độ khác nhau là lẽ thường tình nhưng lại trái ngược nhau thì tôi không sao hiểu nổi.
Này nhé, với con tôi vợ tôi dạy “Con phải ham học và cố gắng học cho giỏi, ở đời nếu thiếu kiến thức thì chẳng làm nên trò trống gì đâu”, còn với tôi vợ tôi lại nói “Anh đừng có tự hào là học giỏi, giờ này vẫn cố mà đọc cái này, học cái kia làm gì. Cái giỏi học của anh có mài ra mà ăn được đâu, thời buổi bây giờ khối người dốt, bằng cấp rởm vẫn thành ông nọ bà kia, tiền tiêu như nước đấy thôi!”.
Về tính trung thực, A trưởng nói với con “Mẹ ghét nhất cái tính dối trá, thiếu trung thực, nếu con để bà với ba mẹ còn không tin con thì ra ngòai ai người ta tin con!”. Thế nhưng với tôi lại yêu cầu “Anh bỏ cái kiểu sống trung thực, thật thà ấy đi. Cứ nghĩ gì nói thế, người ta ghét anh là đúng. Phải biết cách nói cái gì người ta thích mặc dù bản thân anh cho thế là sai, thế là xấu!”. Cố vấn giải thích thêm “Bây giờ có nhiều người muốn nói gì thì nói, đúng hoặc sai, hay hoặc dở … ai cũng phải vỗ tay khen. Con nên nhớ con không thuộc cái tầm được “nói” mà chỉ ở cái tầm “vỗ tay” thôi!”.
Về quan hệ xã hội, A trưởng dạy con “Phải biết chọn bạn mà chơi. Ai ngoan, học giỏi thì mình kết bạn. Mẹ cấm giao lưu với mấy đứa cậy giàu có mà lêu lổng, ham chơi. Cái ngữ đó - nhất là cái lọai giàu có bất chính, bao giờ cũng phách lối, không coi ai ra gì đâu con ạ!”. Ấy thế mà với tôi lại đặt vấn đề “Người ta trịch thượng vì người ta có tiền, có quyền. Chơi thân với người ta chỉ cần một tiếng của họ là anh đỡ khổ. Ừ, lính lác của anh tốt với giỏi, nhưng thử hỏi họ giúp anh được cái gì khi mấy người kia không ưa anh, không nâng đỡ anh!”. Cố vấn cũng giảng giải “Thằng Đ., thằng K. đấy (mấy sếp cũ của tôi), báo chí phanh phui, thanh tra lên thanh tra xuống, bây giờ hạ cánh an tòan rồi, cậy có tiền chúng nó lại vênh mặt lên. Khối người bây giờ vẫn cầu cạnh chúng nó!”.
Về mặt phẩm cách, A trưởng huấn thị với cậu lính trẻ “Sống phải có lòng tự trọng. Khi con không có lòng tự trọng là tự con đã coi thường mình rồi, ai người ta còn coi trọng con nữa. Phải biết phân biệt đúng – sai, tốt – xấu, nếu mình hùa theo cái sai, cái xấu thì mình thành người xấu, thành người không có đức”. Nhưng với ông lính già thì dằn giọng “Người ta sai, người ta xấu ảnh hưởng đến nhiều người cũng kệ họ, miễn đừng ảnh hưởng đến mình là được. Người ta đâu có cần lòng tự trọng, nếu biết tự trọng người ta đã không nói thế, làm thế, sống thế… Cái kiểu tự trọng của anh, cái gì cũng muốn rạch ròi là … tự trọng dởm đấy!”.
Nhiều vấn đề đại lọai như thế lắm. Trong phạm vi rất hẹp – chỉ là Tiểu đội tôi, mà quan niệm về tính cách cũng làm tôi thấy nhức đầu quá xá. Tức quá có lần tôi quặc lại “Em nói cái kiểu gì kỳ vậy. Từ trước đến nay anh tâm niệm cố sống theo đúng những điều nhà trường XHCN đã dạy anh, chính em lại đang dạy như thế cho thằng Tí, sao suốt ngày em cứ phê bình anh!”. Mọi người có biết A trưởng của tôi trả lời thế nào không? Mọi người cứ đóan đi, tôi sẽ thông báo sau.