CHUYỆN XƯA-NAY

    Rời Nakhon Phanom trên đất Thái,  thăm nơi Bác Hồ đã từng hoạt động (7/1928- 11/1929) đoàn chúng tôi trở về đất Lào hiền lành , mến khách.

   Ngày mai, quốc khánh lần thứ 40 của Lào rồi, chi bằng tôi kể cho các bạn “chuyện xưa-nay” lồng  chút tình cảm riêng tư trong đó.

   Nào, chúng ta cùng tìm hiểu Ông Hoàng Đỏ của nhân dân các bộ tộc Lào. Hoàng thân Xuphanuvong sinh ra và lớn lên ở Luang Prabang, Hoàng thân là người con ưu tú của đất nước và nhân dân Lào. Bạn rất tự hào: Thật hy hữu, trên thế giới chỉ có duy nhất một ông hoàng  cộng sản(!).

    “Đầu thế kỷ 20, Lào có 3 tiểu vương, về hình thức phụ thuộc Kinh đô Viên Chăn nhưng tương đối tự chủ. 3 tiểu vương đó là : Chăm pa xắc ở Nam Lào, Viên Chăn ở Trung Bắc Lào là Chính phủ Trung ương và Luang Prabang ở Bắc Lào. Quốc vương Xisavang Vong ở Viên Chăn còn Phó vương Bun- Khoổng đóng đô ở Luang Prabang. Phó vương có 11 hoàng tử và 13 công chúa.  Hoàng thân Xuphanuvong, sinh 13-7-1909 tại lâu đài Xi-xu-văn-na-hô-khoăm; là con trai út của Phó vương. Mẹ Hoàng thân là bà thứ phi Khăm-uộn xuất thân trong gia đình bình dân”. Theo như lời của hướng dẫn viên thì do thành phần xuất thân của bà,  Phó vương sẽ không bao giờ được làm vua. Phải nói trong hoàng tộc có những quy định rất ngặt nghèo, vậy mà Ngài vẫn bất chấp để đến với tình yêu?! Thật đáng nể!

Rồi đến chính Hoàng thân XPNV và anh Chính( con ông) cũng lấy vợ Việt, kể gì chuyện môn đăng hộ đối ! Phải chăng, tư tưởng tiến bộ đã gặp  những người có tính cách mạnh?

“Phó vương Bun- khoổng là người yêu nước, chống Pháp. Năm 1920 Hoàng thân sang Hà Nội học. Tháng 10-1931, Hoàng thân sang Pháp du học, học dự bị tại Trường đại học Saint Louis và học đại học tại Trường Cầu đường Quốc gia, khoa Xây dựng các công trình dân sự. Năm 1937 Hoàng thân tốt nghiệp kỹ sư cầu đường và về làm việc tại Sở Giao thông Công chính Trung kỳ . Ngày 19-1-1938, Hoàng thân kết hôn với bà Nguyễn Thị Kỳ Nam ( 17 tuổi). Bà mang tên mới Viêng Khăm Xuphanuvong. Hoàng thân tham gia thiết kế nhiều công trình công chính ở Việt Nam. Tiêu biểu là đập Bái Thượng (Thanh Hóa, Tháp nước Phan Thiết”.

“Có một sự quan sát tiêu chuẩn của lịch sử hậu thuộc địa rằng những học giả được giáo dục kiểu phương tây sau này sẽ trở thành lãnh đạo của các phong trào chống chủ nghĩa thực dân. Những người được Pháp giáo dục như Phetxarāt, Suvannaphūmā và Suphānuvong có lẽ sẽ xác định trường hợp này ở Lào, nhưng trên thực tế tất cả họ đầu tiên đều là những quan chức Lào và sau đó mới là những trí thức có tinh thần quốc gia, thậm chí Suphānuvong cuối cùng trở thành nhà lãnh đạo tinh thần của nước Lào xã hội chủ nghĩa”. Nhận xét này đặc biệt thú vị, nó phần nào giúp tôi lý giải được “hiện tượng” nhiều nhà cách mạng chống thực dân nổi tiếng VN lại học từ các trường thuộc địa pháp ( Xem bài "Trường quốc học Huế" …bên blog Bạn trường Bé).

Trước khi đi Lào, KQ cho tôi số phôn của anh Chính:

-         A lô ! chào anh Chính, em là Minh con của…em đang ở Viên chăn đây.

-         Ủa, con chú Sáu hả, rồi, rồi…kẹt chút công việc nhưng anh sẽ đến ngay. Tiếng anh hồ hởi reo vang trong máy.  Thông tin đã được kết nối sau 60 năm xa cách. Một tín hiệu vui!...

Xin trở lại “chuyện xưa”một chút: Năm 1954, cha tôi họp Hội nghị Giơnevơ về, gia đình tôi tập kết ra Bắc và ở HN. Lúc này ông làm Phó trưởng ban Lào - Cam pu chia thuộc TW đảng lao động VN. Gia đình bác Chín ( Xuphanuvong) và gia đình tôi ở cùng nhà 105 Quan Thánh khá lâu, rất thân tình.

   Chuyện các cụ, mình không biết, nhưng tụi nhỏ vẫn chơi với nhau vui vẻ hàng ngày. Con bác Chín đông tới 10 người và đều có tên VN ( do Bác Hồ đặt). Hôm rồi gặp nhau anh Chính vẫn nhắc tới cây bàng ở nhà 105…khiến tôi rất cảm động. Năm nay anh đã 70 và từng làm đến Bộ trưởng Chủ nhiệmVăn phòng Chủ tịch nước.

   Ngày ấy, liên tục mấy năm liền (sau1954), cha tôi vẫn “hành tung bí ẩn” từ VN  qua lại các vùng căn cứ CM Lào… Rồi bác Chín cũng trở về nước, tham gia Chính phủ liên hiệp gì đó. Trước khi đi, bác không quên tặng cha tôi khẩu Cacbin M1 như kỷ niệm của “tình bạn chiến đấu thủy chung”. Công nhận  các cụ thời ấy  “máu lửa” thật. Giờ các cụ đã ra người thiên cổ, nhưng trong lòng đám con cháu vẫn đọng lại những tình cảm khó quên.

 … Tôi đang tranh thủ ra quảng trường kiếm vài pô ảnh thì từ sân bay anh Chín đã đến chờ ở khách sạn.

  Tôi vừa bước vào sân, anh Chính đã bật cửa xe lao ra ôm chầm lấy, xiết chặt, thật chặt:

-         Trời, em giống chú Sáu quá, anh nhận ra ngay.

-         Anh cũng vậy, giống bác Chín quá chừng, bộ ria mép không lẫn vào đâu được.

   Cũng lạ. Sau sáu chục năm trời, người ta nhận ra nhau chỉ nhờ hình bóng của phụ huynh !

Tôi lên xe, theo vợ chồng anh Chính về nhà. Phần “Chuyện nay” sẽ được kể tiếp bằng hình ảnh.  

Trên bàn thờ là bức ảnh chụp chung Bác và Hoàng thân với

nhiều nội dung ẩn chứa

 .

  Anh em tình nghĩa

Nhìn từ "vườn" nhà anh- Hoàng hôn trên sông Mêkong, phía ấy là đất Thái

Anh Chính

Trước khải hoàn môn